Op reis door het kinderbrein – Woensdag 7 mei 2025

De ontwikkeling van het brein bij kinderen is een fascinerend proces dat begint bij de geboorte en doorgaat tot in de volwassenheid. Elk kind ontwikkelt zich in zijn eigen tempo, maar een veilige, liefdevolle en stimulerende omgeving is cruciaal voor een gezonde groei van het kinderbrein. In dit artikel gaan we op reis door dit ontwikkelproces.

De ontwikkeling van het kinderbrein: Van baby tot 7 Jaar

De hersenen zijn het zenuwcentrum van de mens. Ze sturen alles aan, van ademhalen tot complexe bewegingen. Tijdens de kindertijd groeit het brein enorm. Bij de geboorte weegt het brein van een baby ongeveer 400 gram, terwijl dit bij een volwassene ongeveer 1400 gram is. De grootste veranderingen vinden plaats in de eerste levensjaren. Hoe ontwikkelt het brein zich in deze vroege levensfase?

De eerste drie levensjaren

Volgens de Britse filosoof John Locke wordt elk kind geboren als een “tabula rasa”, een onbeschreven blad. Bij de geboorte heeft een baby slechts 30% van zijn uiteindelijke hersencapaciteit. De overige 70% wordt aangelegd in de eerste drie levensjaren. Tijdens deze periode maken kinderen per seconde wel 700 nieuwe hersenverbindingen aan. Dit snelle tempo is een van de redenen waarom jonge kinderen hun middagdutjes echt nodig hebben. Hun brein werkt op volle toeren en heeft rust nodig om goed te kunnen groeien en zich te ontwikkelen.

De ontwikkeling van de hersenen begint al in de baarmoeder. Wanneer het embryo drie tot vier weken oud is, ontstaat de neurale buis, die later uitgroeit tot het ruggenmerg en de hersenen. In deze vroege fase vormen zich ook de eerste neuronen. Tijdens de eerste drie maanden van de zwangerschap worden er wel 250.000 hersencellen per minuut aangemaakt. Wanneer de baby geboren wordt, zijn de meeste neuronen al gevormd.

Babytijd: 0-2 Jaar

In de eerste twee jaar leert een baby de wereld begrijpen via zijn zintuigen en begint hij zijn motorische vaardigheden te ontwikkelen. Hoewel de meeste neuronen al tijdens de zwangerschap zijn gevormd, is het brein bij de geboorte nog niet volledig klaar. De hersenen functioneren door het genereren en versturen van signalen naar de spieren en door het ontvangen van signalen van de zintuigen. Ook worden er voortdurend signalen heen en weer gestuurd tussen verschillende hersengebieden. Voor deze communicatie zijn verbindingen tussen de hersencellen cruciaal. Het grootste deel van deze verbindingen, zo’n 80%, wordt pas na de geboorte aangelegd. In het begin ontstaan deze verbindingen willekeurig en in overvloed, zodat het brein zich kan aanpassen aan verschillende omgevingen.

Alleen de verbindingen die veel worden gebruikt, blijven behouden. Dit betekent dat de hersenen zich anders ontwikkelen in een gevarieerde omgeving dan in een eentonige omgeving. Onderzoek met jonge ratten heeft aangetoond dat ratjes die in een prikkelrijke omgeving opgroeiden, betere en meer hersenverbindingen ontwikkelden dan ratjes die in een prikkelarme omgeving leefden.

Peuter- en kleutertijd: 2-7 Jaar

In de peuter- en kleutertijd ontwikkelen kinderen hersengebieden die betrokken zijn bij geheugen en verbeeldingskracht. Ze beginnen begrip te krijgen voor symbolen en concepten zoals verleden en toekomst. Het brein legt dan minder nieuwe verbindingen aan, maar de bestaande verbindingen worden sterker en efficiënter. De communicatie tussen de neuronen verbetert niet alleen door de vorming van noodzakelijke verbindingen, maar ook doordat de signaaloverdracht efficiënter wordt. In het eerste levensjaar vormt zich een isolerend laagje rond de lange uitlopers van de zenuwcellen. Hierdoor verloopt de informatie-uitwisseling in de hersenen steeds efficiënter.

Het kinderbrein heeft uitdagingen nodig om zich goed te kunnen ontwikkelen. Veel spelen en bewegen is cruciaal, vooral in de pre-operationele fase waarin het kind nog vooral in een fantasiewereld leeft. Dit is belangrijk voor het ontwikkelen van motorische vaardigheden en het opdoen van nieuwe ervaringen. Buitenspelen biedt hierbij de meeste variatie en is een uitstekende manier om het brein te stimuleren.

Genetische factoren en omgeving

Hoewel Locke spreekt van een “tabula rasa”, is het kinderbrein bij geboorte al enigszins beschreven door de hersenontwikkeling tijdens de zwangerschap en genetische factoren. Kinderen erven bepaalde genen van hun ouders, inclusief de aanleg voor specifieke gedragingen of ziektes. Of deze genen worden geactiveerd, hangt echter sterk af van de omgeving. Epigenetica (Deze bestudeert de invloed van vroege levenservaringen op de ontwikkeling van toekomstige vaardigheden en veerkracht) toont aan dat zelfs identieke tweelingen, met dezelfde DNA-code, zich verschillend kunnen ontwikkelen. Hoewel genen belangrijk zijn, is de uiteindelijke ontwikkeling van het kinderbrein en het individu nog niet vaststaand bij de geboorte.

Belemmeringen voor de ontwikkeling

De zaken die schadelijk zijn voor een volwassen brein, zijn vaak nog schadelijker voor een kinderbrein vanwege de kwetsbaarheid tijdens de ontwikkeling. Verkeerde voeding, blootstelling aan gifstoffen, chronische stress, angst en een gebrek aan slaap, ontspanning of beweging kunnen de ontwikkeling van het kinderbrein ernstig belemmeren. Onderzoek wijst uit dat stress en suikerrijke voeding de hersenen kunnen laten krimpen, wat kan leiden tot ontwikkelingsachterstanden die invloed hebben op latere levensfases.

Optimale breinontwikkeling

Een veilige en begripvolle omgeving is essentieel voor een optimale breinontwikkeling. Kinderen reageren vaak heftig omdat hun prefrontale cortex, die verantwoordelijk is voor impulscontrole en emotionele regulatie, nog niet volledig ontwikkeld is. Het is belangrijk dat ouders de emoties van hun kinderen herkennen en benoemen, zodat ze zich begrepen voelen en kunnen kalmeren.

Als ouder kun je de basis leggen voor gezonde hersenen door ervoor te zorgen dat je kind op tijd naar bed gaat, voldoende beweegt en opgroeit in een liefdevolle en veilige omgeving. Een aspect dat echter vaak wordt vergeten, is gezonde voeding. Het kinderbrein heeft veel energie en de juiste voedingsstoffen nodig om goed te kunnen functioneren en zich te ontwikkelen.

Door begrip, geduld en de juiste ondersteuning kun je een kind helpen om zich optimaal te ontwikkelen. Elk kind is uniek en ontwikkelt zich in zijn eigen tempo. Een liefdevolle, stimulerende en veilige omgeving is de beste basis voor een gezonde breinontwikkeling en een gelukkige toekomst.